CMENTARZ PARAFIALNY W GORLICACH

HISTORIA CMENTARZA

W roku 1764 cesarz austriacki Józef II swym dekretem nakazał przeniesie­nie cmentarzy ze wzglądów sanitarnych poza obręb miasta i likwidacją cmentarzy przy kościołach. Gorlice miały 2 równocześnie istniejące cmentarze grzebalne. Jeden przy kościele w rynku, drugi poza parkanami przy istniejącym wówczas kościółku św. Mikołaja. Tenże posiadał dookoła własny cmentarz, na któ­rym grzebano zmarłych i własne krypty. Za kościołem Św. Mikołaja istnia­ło pustkowie, były to folwarki, których właścicielem był hr. Łętowski sprzedał to z powodu zadłużenia. W 1783 r. cała połeć gruntów za niegdysiejszym małym cmentarzem nabyła od hr. Łętowskiego rodzina Piekosińskich, od tejże zaś mniejsze real­ności w czasie nieco późniejszym rodziny Moskałów, Górskich i Zabie­rowskich. Gorlicki cmentarz przy obecnym kościele w mieście nie od razu zlikwido­wano, ani prochów zmarłych i nagrobków nie przeniesiono natychmiast na nowe miejsce.

Nowe miejsce cmentarza dla zmarłych zlokalizowano w pobliżu kościółka Św. Mikołaja nabywając odpowiednią powierzchnię pól grzebalnych. W roku 1792 na mocy uniwersału do miast wolnych względem cmentarzy i szlachtuzów nakazano magistratom, aby po skonsultowaniu się z czyn­nikami kościelnymi wskazały lokalizację pozamiejskich pól grzebalnych i przekazały na ten cel środki.

Pierwsze dokumenty datują się dopiero 1850 r. W tym czasie dokonano pomiarów gruntów i powstały mapy zwane kastralnymi a na ich podstawie w r. 1871 został wprowadzony w prawie monarchii austriacko-węgierskiej system ksiąg gruntowych. W tych księgach, które znajdują się w posiada­niu miejscowego sądu widnieje własność gorlickiej parafii Narodzenia MP dotycząca 2 parcel gruntowych - jedna dotycząca cmentarza, druga kostnicy. Następne zakupy celem powiększenia powierzchni grzebalnej miały miejsce w 1929 r. kiedy to nabyto grunty od Walerii Moskal i rodziny Piekosińskich powiększając własność parafii przyległą do cmentarza od strony północno-zachodniej, zaś w 1930 r. zakupiono małe nieruchomości od strony południowej przylegające do cmentarza uzyskując własność od Karola i Józefy Zabierowskich. Po nabyciu wspomnianych gruntów Komisja złożona z pp. Kazimierza Murdzińskiego - burmistrza oraz Józefa Baruta - architekta miejskiego stwierdziła, że blok parcel zakupionych przez parafię nadaje sie na powiększenie dotychczasowego cmentarza. W taki sposób nasz cmentarz już w 1930 r. osiągnął rozmary o powierzchni niemal okazałej 2,83 ha. Ostatnia faza powiększania cmentarza parafialnego nastąpiła w 1989 r. kiedy wykonano nowe ogrodzenie w miejsce dotychczasowego - ogrodzenie z siatki przy ulicy Cmentarnej. Nowe ogrodzenie zbliżono ku chodnikowi wykorzystując niezagodpodarowaną dotychczas przestrzen, uzyskując w ten sposób miejsce o długości 200 m. szerokości 1,5 dla 40 mogił.

Cmentarz od strony ul. Krakowskiej, św. Mikołaja i Karwacjanów jest otoczony murem ceglano-kamiennym, który po pierwszej wojnie światowej został zbudowany w miejsce zniszczonego ceglanego. Na początku lat 30-tych zbudowano kostnicę przy murze od strony Krakowskiej. W latach 1935-1960 prócz drobnych remontów nie prowadzono żadnych prac budowlanych. W 1963 r. przeprowadzono gruntowną przebudowę ogrodzenia od strony ul. Karwacjanów w wyniku interwencji władz sanitarnych. W tym czasie za probostwa ks. Franciszka Gawlika wykonano 2 studnie z wodą do podlewania rabatów, zniwelowano i okrawężnikowano aleję drugą, 2 boksy na odpadki cmentarne, 5 ławek ogrodowych stałych.

W 1985 r. Społeczna Oddziałowa Komisja Opieki nad Zabytkami przy PTTK przy pomocy uczniów z Technikum Budowlanego w Gorlicach w ramach praktyki zawodowej wykonała plan cmentarza parafialnego w Gorlicach oraz rozpoczęła w porozumieniu z Wojewódzkim KOnserwatowem Zabytków inwentaryzację opisowo-fotograficzną i numerację grobów zabytkowych i historycznych. Kartoteki tej inwentaryzacji będą zakończone w 1993 r. W 1979 r. cmentarz gorlicki wpisany został przez Wojewódzkiego KOserwatora Zabytków w Nowym Sączu na listę obiektów zabytkowych podlegających prawnej ochronie państwa. 

W 1981 r. zbudowano ulicę Cmentarną oddzielającą cmentarz parafialny od komunalnego, tak że cmentarz parafialny został już zamknięty dla dalszego powiększania. W 1989 r. wybudowano nowe ogrodzenie przy ulicy Cmentarnej z kamiennymi filarkami i stalową konstrukcją międzysegmentową. Od ul. Karwacjanów, św. Mikołaja i Krakowskiej jest wykonany mur z ciosów kamiennych i cegły, na całej długości przykryty jest koroną w formie czterospadowego daszko-czopu, co ok. 3,5 m. wzmocniony jest prostokątnymi słupkami zwięczonymi namiotowo.

Bramy: jest ich cztery. Pierwsza główna trzyskrzydłowa, wykonana z kutycg artystycznie robotą kowalską prętów ułożonych w geometryczne wzory. Całość wieńczy łaciński krzyż. Przy ul. Krakowskiej i Karwacjanów dwuskrzydłowe proste bramy wykonae z prętów stalowych. Także bramka i brama od ul. Cmentarnej w najnowszej partii murów nawiązujące do formy ogrodzenia tamtej strony cmentarza.

Od poczatu istnienia cmentarza jego założenie miało charakter ogrodowo-parkowy. Aleje obsadzono w zasadzie jednym gatunkiem drzewa. Widać to na przykładzie ostatniej, poprzecznej alei, gdzie zachowało się kilkanaście dobrze utrzymanych lip. Cmentarz jest podzielony na 5 sektorów, a każdy sektor ma kwatery i działki.

Ułożenie grobów najczęsciej orientalne - ciasno umiejscowione. Przeważają nagrobki betonowe, okładane lastrikiem, z długoterminową ornamentyką, wykonane przed II wojną światową, w latach 1935 i po wojnie - głównie przez budowniczego Andrucha, którego grobowiec jest w II sektorze cmentarza parafialnego. Wcześniejsze wykonane są głównie z piaskowca, rzadziej z granitu i marmuru, okaleczone przez I wojnę światową.

KAPLICA MIŁKOWSKICH

Zbudowana jest na osi głównej gorlickiej nekropolii w stylu neogotyckim. Umieszczone na frontowej ścianie kaplicy herby Strzemiono i Ślepowron wskazują na długo sięgającą w historię Polski tradycję i zasługi rodu Miłkowskich.

KAPLICA PŁOCKICH

Wzorowana jest na neorenesansie lub neoklasycyźmie. Zarówno regularna bryła jak i klasyczne kolumny portyku, tympanon nadają obiektowi dworkowy, staropolski charakter. Surowe wnętrze zaskakuje półłukowym ołtarzykiem, którego półkolumny są identyczne jak w kościele parafialnym z czerowono białego marmuru. W podziemiach pochowani są członkowie rodu Płockich.

Obie kaplice ofiarowane są na wieczne czasy Kościołowi parafii NMP w Gorlicach i pod jego opiekę.

INWENTARYZACJA 2016 R.

Cmentarz parafialny w Gorlicach obejmuje swoją powierzchnią obszar 2,83 ha. O jego niezwykłości świadczą liczne krzyże, pomniki, groby i inskrypcje, których piękno przykuwa uwagę. Na cmentarzu spoczywają zarówno zwykli ludzie jak i osoby zasłużone dla społeczeństwa: księża, siostry zakonne, bojownicy o wolną i niepodległą Polskę z czasów postania styczniowego, I i II wojny światowej, lekarze, nauczyciele i pedagodzy, bibliotekarze, artyści, działacze społeczni. Według sporządzonej inwentaryzacji na dzień  6 lipca 2016 r. na cmentarzu parafialnym znajduje się 4804 groby.